LIPUNANG PAMPOLITIKA, PRINSIPYO NG SUBSIDIARITY AT PRINSIPYO NG PAGKAKAISA

Isa sa pinakamasayang bahagi ng buhay-high-school ang paghahanap ng mga matatalik na kaibigan. Mahirap manimbang sa simula subalit kap ag naging kaibigan mo na,tuloy-tuloy na ang ligaya. Sila ang kasamang sumusubok ng maraming karanasan. Sila ang kabiruan at kaasaran. Sila ang kakuwentuhan sa maraming mga seryoso at malalim na kaisipan. Sila ang kasamang pumalaot sa higit pang dakilang tunguhin sa buhay.

Natanong mo na ba kung paano nagsimula ang inyong barkada? Paano kayo naging magkakaibigan? Bakit sila ang naging matatalik mong mga kaibigan? Sa isang mahiwagang paraan, nagsasama-sama ang mga magkakatulad. Maaaring magkakatulad ng interes, ng hilig, o ng mga pangarap. Maaaring magkakatulad ng pananampalataya o ng pilosopiya sa buhay. Sino pa nga ba ang magsasama-sama, halimbawa, sa panonood ng sine, kundi ang mga katulad na may gusto kay John Lloyd at
Bea? Subalit may pagkakataon ding nagsasama ang hindi magkakilala. Dahil sa nakababagot na paghihintay sa pag-usad ng pila sa sine, maya-maya’y nag-uusap na ang
magkatabi. Hindi sila magkakakilala. Nagkataong magkasunod, parehong naiinip. Sa pila natagpuan ang bagong kaibigan. Baka nga mamaya, maging kasintahan pa! Napalalalim ng isang pinagdaanan ang pagsasama. Ang parehong karanasan ang naging dahilan ng pagkakakilala at pag-uugnayan. Ganyan nabubuo ang barkada. Magkakapareho at kaiba rin. Umuusad at lumalalim ang pagkakaibigan sa paglipas ng panahon dahil sa mas marami pang pagkukwentuhan at sama-samang pagdanas.

ISANG MALAKING BARKADA
Hawig sa barkadahan ang isang pamayanan. Pinagsama-sama sila, una na, ng kanilang kinatatayuang lugar. Halimbawa, Barangay Katapatan! Doon sila nakatira at doo’y sama-sama silang bumubuo ng mga sistema kung paano haharapin ang mga hamon sa buhay. May mga kuwento silang pinagdadaanan. May kuwento silang binubuo. Ang valedictorian na anak ni Aling Norma, tagumpay ng buong kapitbahayan. Ang aksidente ni
Manuel sa motor ay lubhang ipinag-alala ng buong baranggay. Ang pagliligawan nina Eric at Jenny, ikinakilig ng lahat. Ang problema sa patubig ang laman ng usapan sa barberya at
palengke. Ang kuwentong nililikha nila at ang mga pagkilos upang
ingatan at paunlarin ang kanilang pamayanan ay kilos ng pagbuo
ng kultura. Kultura ang tawag sa mga nabuong gawi ng
pamayanan. Ito ang mga tradisyon, nakasanayan, mga
pamamaraan ng pagpapasya, at mga hangarin na kanilang
pinagbahaginan sa paglipas ng panahon. Iniukit ang mga ito sa mga awit, sining, at ritwal upang huwag makalimutan. Gabay ang mga tradisyong ito sa mga hamon sa kinabukasan. Babalikan nila ang nakaraang nakaukit sa ka

nilang kultura upang makita ang mga landas na mainam na tahakin sa kinabukasan.

LIPUNANG [PAMPOLITIKA
Habang lumalaki ang mga grupo, nagiging mas mahirap na pakinggan ang lahat at panatilihin ang dating nakukuha lamang sa bigayan at pasensiyahan. Kung ang magkakabarkada ay nagkakaunawaan na sa kindatan at ang magkakapit-bahay sa
pakiramdaman at delikadesa, sa isang lipunan, nangangailangan na ng isang mas malinaw na sistema ng pagpapasya at pagpapatakbo. Sa dami ng interes na kailangang pansinin at
pakinggan, sa dami ng nagkakaiba-ibang pananaw, sa laki ng lugar na nasasakop, mas masalimuot na ang sitwasyon. Hindi na lamang iisang kultura ang mayroon, marami pang nagkakaiba-iba at nagbabanggaang kultura ang umiiral na pare-parehong nagnanasa ng pagyabong. Ito ang kinakaharap ng lipunan: paano siya makagagawa at magiging produktibo sa harap ng maraming mga kulturang ito? Paano magiging isa pa rin ang direksyon ng bayan sa dami ng mga tinig at lugar na gustong tunguhan ng mga tao?

Hindi madali ang sagot sa mga tanong na ito. Isang pagsisikap na abutin at tuparin ang makabubuti sa nakararami ang pagpapatakbo ng lipunan. Pampolitika ang tawag sa paraan ng pagsasaayos ng lipunan upang masiguro na ang mga bawat isa ay malayang magkaroon ng maayos na pamumuhay, makamit ang pansariling mithiin sabay ang kabutihang panlahat. Ang pamahalaan ang nangunguna sa gawaing ito. Tungkulin ng
pamahalaan na isatitik sa batas ang mga pagpapahalaga at adhikain ng mga mamamayan. Magtatatag ang pamahalaan ng mga estruktura na maninigurong nakakamit ng mga tao ang
kanilang batayang pangangailangan. Mag-iipon, mag-iingat, at magbabahagi ng yaman ang pamahalaan sa pamamagitan ng pagbubuwis at pagbibigay-serbisyo. Sa ugnayang pangmundo,
ang pamahalaan ang mukha ng estado sa internasyonal na larangan. Ang pamahalaan ang magpapatupad ng batas upang matiyak ang soberanya at mapanatili ang seguridad at kapayapaan sa loob ng bansa na kailangan sa pagiging produktibo ng lipunan.

ISANG KALOOB NG TIWALA
Sa laki ng tungkulin at kapangyarihan ng pamahalaan, may tukso na tingnan ang pamahalaan bilang nasa itaas ng mga tao. Palibhasa nasa kamay ng mga namumuno ang kapangyarihan na bigyang-direksyon ang kasaysayan at kinabukasan ng estado, itinuturing kung minsan ng mga tao ang kanilang mga sarili bilang sakop lamang ng pamahalaan. Totoo ito ngunit kailangang idiin at ulit-ulitin na ang pamamahala ay kaloob ng mga tao sa kapwa nila tao dahil sa nakikita nilang husay at galing ng mga ito sa pamumuno at pangangasiwa.

Ang pamamahala ay usapin ng pagkakaloob ng tiwala. Hindi
iba ang pagtitiwalang ito sa ipinagkaloob natin sa ating mga
kabarkada o kasamahan sa pamayanan minsan sa ating buhay.
Iyong mga pagkakataong biglang nagyaya ang kabarkadang si
Tonio na maligo sa ilog pagkatapos ng klase. Hindi siya namilit
pero sumama ang buong barkada sa kanya. Nag-enjoy ang lahat, salamat at nakinig sa kanyang pag-aaya! Si Aling Cora biglang nagtawag na magtanim ng mga halaman sa paaralan. At dahil sa tindi ng kanyang pagkagusto sa gawaing iyon, mahusay niyang nayakag ang iba na makilahok kahit sa una'y ayaw talaga nila. Ngayon, nakikinabang ang mga bata sa paaralan sa lilim na dulot ng mga punong tinanim ni Aling Cora at ng lahat ng
nagtiwala sa kanya. Sa barkada at pamayanan, basta sumusunod ang mga kasapi sa mga tumatayong lider kahit sa una'y ayaw naman talaga. Bakit? Mayroong nakikita sa kanilang pag-aalab ng
kalooban. May matatayog silang pangarap na nakikita nilang maaaring maabot sa pakikipagtulungan sa iba. May talas sila ng paningin upang makita ang potensiyal ng grupo o pamayanan. Malay sila sa layuning komyunal. Mulat sila sa mga katutubong yaman ng grupo at ang mga potensyal sa pag-unlad nila nang sama-sama. May husay sila sa pagsasalita upang ipahayag ang kanilang nakikita at may kakayahan silang pag-alabin din
ang damdamin ng kanilang mga kasama tungo sa isang hangarin. Hindi lahat ng tao ay ganyan. At ang mga ganyan, ang mga Tonio at Aling Cora, ang natural na nagiging pinuno
ng lipunan.

TAYO
Isang pagpapabaya ang isipin na ang mga Tonio at Aling Cora na lamang ang dapat magpatakbo ng lipunan, na ilagak na lamang sa kanilang mga kamay ang kasalukuyan at kinabukasan nating lahat dahil sa pagtitiwalang magaling sila. Ang lipunan ay hindi
pinapatakbo ng iilan. Kailangan pa ring makilahok ng taumbayan, gawin ang kayang gawin ng bawat isa, at ibahagi ang bunga ng paggawa sa bayan. Maaaring mahusay na pinuno si
Tonio, ngunit kailangan niya ng katuwang upang maisagawa ang malalaki niyang proyekto. Ang totoo, hindi naman talaga sa kaniya ang proyektong kaniyang pinasisimulan. Ang mga
ito ay proyekto ng kaniyang mga kasamahan na nagkataong siya lamang ang nakapagpaliwanag at nanguna sa paggawa. Ang proyekto ng pinuno ay hindi proyektong para sa kanyang sarili. Ito ay proyekto ng at para sa kaniyang pinamumunuan.
Kaya’t hindi mula sa “itaas” patungo sa “baba” ang prinsipyo ng mahusay na pamamahala. Kailangan ang pakikipagtalaban ng nasa “itaas” sa mga nasa “ibaba.” Ang gagawin ng pinuno ay ang gusto ng mga pinamumunuan at ang pinamumunuan naman ay
susumunod din sa giya ng kanilang pinuno. Gabay sa ugnayang ito ang Prinsipyo ng Subsidiarity at Pagkakaisa (Solidarity) na pangunahing kondisyon upang maging maayos ang lipunan. Sa Prinsipyo ng Subsidiarity, tutulungan ng pamahalaan ang mga mamamayan na magawa nila ang makapagpapaunlad sa kanila. Sisiguraduhin nito na walang hahadlang sa kalayaan ng mga mamamayan mula sa mga pinuno sa pamamagitan ng pag-aambag sa estado ng kanilang buwis, lakas at talino. Hindi panghihimasukan ng mga lider ng pamahalaan kung paano mapauunlad ng mga mamamayan ang kanilang sarili.

Sa Prinsipyo ng Pagkakaisa, tungkulin ng mga mamamayan ang magtulungan at ng pamahalaan ang magtayo ng mga akmang estruktura upang makapagtulungan ang mga mamamayan. Mailalagay sa ganitong balangkas ang Prinsipyo ng Pagkakaisa: “May kailangan kang gawing hindi mo kayang gawing mag-isa, tungkulin ko ngayong tulungan ka sa abot ng makakaya ko. Ako naman ay may kailangang gawin nang mag-isa, tungkulin mo
ngayon na tulungan ako sa abot ng makakaya mo”. Tungkulin nating magtulungan tungo sa pag-unlad ng ating lipunan.

KAPWA-PANANAGUTAN
Ang lipunang pampolitika ay isang ugnayang nakaangkla sa pananagutan- ang pananagutan ng pinuno na pangalagaan ang nabubuong kasaysayan ng pamayanan.Iginagawad sa kanila ng buong pamayanan ang tiwala na pangunahan ang grupo—ang
pangunguna sa pupuntahan, ang paglingap sa pangangailangan ng bawat kasapi, ang pangangasiwa sa pagsasama ng grupo. Kasama nito ang pananagutan ng mga kasapi sa lipunan na maging mabuting kasapi sa lipunan. Kung hindi tutuparin ng mga kasapi ang kanilang papel, kung hindi sila makikisali sa pag-iisip at pagpapasya, kung hindi sila makikilahok sa mga komyunal na gawain, kung hindi sila magiging maigi sa kanilang mga paghahanap-buhay, hindi rin tatakbo ang pamahalaan at lipunan.
Ang pag-unlad ng isang lipunan ay hindi gawa ng pinuno. Gawa ito ng pag-aambag ng talino at lakas ng mga kasapi sa kabuuang pagsisikap ng lipunan.

DAGDAG NA KOMPLIKASYON
Marahil may magtatanong kung bakit pa siya makikilahok kung sa huli’t huli ay ang mayorya naman ang masusunod. Sasabihin niya, "Hindi rin naman mahalagang magsalita pa. Nag-iisa lang naman ako. Ang masusunod naman ay ang marami."
Kailangan pa ring magsalita kahit isang mumunting tinig lamang ang sa iyo. Hindi mabubuo ang marami kung wala ang iilan. Sa kabila ng dunong ng pinuno at/o ng mayorya, kung minsan, mula sa isang salungat na opinyon isinisilang ang pinakamahusay na
karunungan. Si Ninoy ay isang tinig lamang na nagpasimula ng pagsasalita ng marami pang ibang sinisikil ng diktadurang Marcos. Si Martin Luther King ay isang tinig lamang ng
mga African-American na sumigaw ng pagkilala sa tao lagpas sa kulay ng balat. Si Malala Yousafzai ay isang tinig ng musmos na naninindigan para sa karapatan ng mga kababaihan na makapag-aral sa Pakistan sa kabila ng pagtatangka sa kaniyang buhay. Hindi mabubuo ang walis-tingting kung wala ang isang tangkay. Maaaring tututol pang muli ang nawalan na ng loob. Kaniyang sasabihin: "Matagal na akong tumutulong sa pamahalaan. Tapat ako sa pagbabayad ng buwis. Naglilingkod
ako nang wagas sa bayan. Ang lahat ng paghihirap ko ay inuubos lamang ng mga kurap sa pamahalaan." Lalong higit tuloy ngayon kailangang gumising at magbantay. Sa harap ng garapal at talamak na kurapsyon, kailangang maging mas maingat ang taumbayan sa pagbibigay ng tiwala. Ang pagtitiwala ay ipinagkakaloob at maaari ring bawiin. Hindi utang na loob ng taumbayan sa mga pinuno ng pamahalaan ang kanilang paglilingkod." Baliktad ito: ang kapangyarihan ay ipinagkatiwala lamang sa mga namumuno. Ang bayan ay ipinagkatiwala
lamang sa mga namumuno. Ang namumuno ay hindi espesyal na nilalang na hiwalay sa kasaysayan ng tao at ng bayan. Nangunguna lamang sila sa grupo, hindi nasa itaas ng iba.
Bahagi pa rin sila sa kuwento at kinabukasan ng bayan. Utang na loob nila sa taumbayan na ipinaubaya sa kanila ang pangunguna sa mga hangarin ng bayan.

SINO ANG "BOSS"?
Sa unang talumpati ni Noynoy Aquino pagkatapos niyang manumpa bilang pangulo ng bansa, sinabi niyang “Kayo (ang taumbayan) ang boss ko!” Kontra ito sa nakasanayang
pangingibabaw ng mga pinuno sa lipunan. Hudyat ito ng pagbabago sa pagtingin sa pamahalaan bilang nasa itaas at ang mamamayan ang nasa ibaba. Inilagay ang mga mamamayan sa pedestal; ang pangulo ang maglilingkod sa kanila. Subalit, hindi pa rin maaalis ang katotohanang may higit na kapangyarihan at lawak ng pananaw ang pinuno na kailangang yukuan at pagtiwalaan ng ordinaryong mamamayan. Kaya’t sino talaga ang
“boss”? Kapwa “boss” ang pangulo at ang mamamayan. Tulad ng isang barkada, walang sinuman ang nangunguna. Totoo, may mas bibo at may hindi aktibo, ngunit kapwa silang nag-uugnayan sa loob ng barkada. Sa Lipunang Pampolitika ang ideal ay mabigyang prayoridad at pagpapahalaga ang mga ugnayan sa loob nito. Hindi ang mga personalidad ang mahalaga. Ang mahalaga ay ang kabutihang panlahat, ang pag-unlad ng bawat isa. Ang modelo ay ang relasyon ng magkakabarkada. Walang "boss" sa barkada. Hindi ang pinuno, hindi ang mas marami, hindi rin naman ang iilan. "Boss" ng bayan ang pinuno magtitiwala ang bayan sa pangunguna ng pinuno dahil may nakikitang higit at dakila ang pinuno para sa kasaysayan at kabutihang panlahat. "Boss" naman ng pinuno ang taumbayan—walang gagawin ang pinuno kundi ingatan, payabungin, at paunlarin ang mga
karapatan at kalayaan ng mga tao sa bayan. Ngunit nakasukob sila sa kaisa-isang kabutihang panlahat na nakikita at natutupad sa kanilang pag-uusap at pagtutulungan. Ang Lipunang Pampolitika ay ang proseso ng paghahanap sa kabutihang panlahat at pagsasaayos ng sarili at ng pamayanan upang higit na matupad ang layuning ito. Ang tunay na “boss” ay ang kabutihang panlahat—ang pag-iingat sa ugnayang pamayanan at ang pagpapalawig ng mga tagumpay ng lipunan.